Wieś Oleszki leży około 6 km na zachód od Buska-Zdroju w pobliżu drogi prowadzącej do Pińczowa. W starych zapisach trudno znaleźć notatki o wsi Oleszki, bowiem nie było takiej samodzielnej wsi. Dobra obecnej wsi należały do wsi Wełecz, a zapewne część do Kostek. Starzy mieszkańcy pamiętają, że ich rodzice mieli zapisane w metrykach urodzenia: Wełecz - Oleszki. Czyli Oleszki były raczej przysiółkiem wsi Wełecz. Nazwa ówczesnego przysiółka Oleszki, pojawiła się w zapisach historycznych około 1886 r. i prawdopodobnie pochodzi od imienia - "Oleszko", "Oleszek". Nazwa ta należy do grupy nazw rodowych i rodzinnych, zwanych także familijnymi. Nazwy rodowe przeszły podobną drogę rozwoju, jak nazwy patron-imiczne.
Od zachodu Oleszki graniczą z Wełczem, od południa z Kostkami (a pola graniczą ze wsiami gminy Pińczów i gm. Wiślica). Od północy pola Oleszek przecina droga Busko-Pińczów, a dalej na północy leżą wsie: Las Winiarski i Grochowiska.
Układ zabudowy wsi jest ciekawy. Jest to bowiem "Ulicówka", czyli domy znajdują się po obu stronach drogi, każde gospodarstwo ma kolonię, ciągnącą się prostopadle do gospodarstwa, czyli drogi.
W Oleszkach, jak chyba w żadnej wsi na Ponidziu, wszystkie drogi krzyżują się pod kątem prostym. Taki układ wsi powstał zapewne dzięki temu, że w połowie XIX wieku, kiedy powstawała wieś Oleszki, w sposób planowy podzielono tereny rolne pod zasiedlenie, a że teren był równinny, geometra nie miał trudności zaplanować i wytyczyć działki pod kątem prostym w stosunku do drogi.
W roku 1983 mgr inż. arch. Marian Żywczyk z Buska-Zdroju, otrzymał z parafii NP NMP w Busku-Zdroju zlecenie - opracowania koncepcji budowy kościoła w Oleszkach. W 1984 r. otrzymał propozycję opracowania projektu technicznego kościoła, a zlecenie to wystawił nowo mianowany proboszcz parafii Oleszki ks. Maciej Foryś. Pod jego też kierownictwem przystąpiono do budowy plebani wg projektu arch. M. Żywczyka, rozpoczęto też budowanie fundamentów i ścian kościoła. Następny proboszcz wybudował mury kościoła. Trzeci z kolei proboszcz ks. Bronisław Pituła zrealizował stalową konstrukcję dachu. W 1995 r. czynna już była plebania, a nabożeństwa odbywały się w kaplicy prowizorycznej, wybudowanej obok plebani. Równocześnie z budową kościoła uzyskano zgodę na lokalizację cmentarza grzebalnego w pobliżu drogi Busko-Pińczów, w dzielnicy wsi zwanej "Choinki". Bryła kościelna wygląda wspaniale na tle krajobrazu i została bardzo dobrze wkomponowana w równinny teren Oleszek.
Architektura kościoła jest odbiciem stylu budownictwa wiejskiego na Ponidziu i tworzy jakby pomost pomiędzy zanikającym już dawnym budownictwem wiejskim, a nadchodzącymi nowymi wiekami.
Do parafii Oleszki należą wsie: Oleszki, Kostki Duże, Kostki Małe, Biniątki, Wełecz, Las Winiarski. Proboszczem parafii jest ks. Bogusław Koper.
Zabytki i dziedzictwo kulturowe
Na szczególną uwagę zasługują zabytkowe figury przydrożne:
✅️ Na wschodnim krańcu wsi Oleszki, na skrzyżowaniu dróg do Starego Wełcza i Biniątek, stoi żeliwny krzyż na żeliwnym postumencie i kamiennym cokole. Na metalowej tablicy jest wypukły napis: "Fundatorowie Stanisław i Tekla Markiewicz 1908 r.". Krzyż otoczony jest metalowym ogrodzeniem kowalskiej roboty. Za ogrodzeniem przy cokole, leży kamienny korpus bez głowy, prawdopodobnie zniszczonej figury (ponoć św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus). Figura taka zapewne znajdowała się w pobliżu.
✅️ W centrum wsi na południowej stronie drogi, stoi kamienna figura Chrystusa Ukrzyżowanego z 1868 roku. Na cokole jest wyryty napis: "Fundatorowie Stanisław i Julia Majewscy 1868 r.". Figura jest wybielona wapnem i otoczona drewnianym płotkiem.
✅️ Po prawej stronie drogi w centrum wsi, przed jednym z domów stoi figura Matki Bożej na kamiennym postumencie. Figura jest pomalowana na różne kolory, cokół wybielony wapnem. Na postumencie wyryty napis: "O Mario Niepokalanie Poczęta Miej Nas w Swej Opiece. Ofiara Józefy i Władysława Paluchów 1953 r."
✅️ Na południowej granicy Oleszek z Kostkami Dużymi, przy polnej drodze, stoi żeliwny krzyż na postumencie kamiennym, na którym jest wyryty napis: "Błogosław Nas Panie. Rok 1866".
✅️ Przy drodze Busko-Pińczów, w pobliżu przystanku PKS Oleszki, stoi żeliwny krzyż z Ukrzyżowanym Chrystusem na betonowym schodkowym cokole. Na pionowym ramieniu krzyża jest wypukły napis: "Od Powietrza Głodu Ognia i Wojny Zachowaj Nas Panie". Z drugiej strony krzyża na podłużnym ramieniu jest napis: "Antoni Kozłowski", a na pionowym ramieniu jest napis: Fundator R.P. 1842".
Krzyż ten stał nieco dalej na północ, ale był przewracany przez wiatr i około 1905 r. został przeniesiony o kilka metrów na południe, gdzie stoi do chwili obecnej. Ponieważ krzyż jest dosyć ciężki, a cokół ma przelotowy otwór, krzyż wchodzi w ziemię i dlatego ostatni wyraz napisu, jest obecnie w cokole.
Legenda głosi, że obok krzyża był zakopany skarbiec oddziałów powstańczych gen. Mariana Langiewicza, który po bitwie pod Grochowiskami 18 marca 1863 r., wycofał się z pobojowiska i tam ukrył skarb. Ponoć około 1900 r., dzieci pasące krowy w pobliżu krzyża odkopały metalową skrzynię. Starsi mieszkańcy wsi zabronili ruszać skrzynię, uważając że jest to trumna ze zwłokami. Za jakiś czas przyjechało tam kilku mężczyzn, którzy wykopali skrzynkę i zabrali jej zawartość. Były tam ponoć wyroby ze złota i srebra. Legenda głosi, że były to dary narodu na rzecz powstania styczniowego.
✅️ Obok wiaduktu kolejowego, gdzie niegdyś biegła droga z Buska do Pińczowa, stoi krzyż żeliwny na chodkowym postumencie kamiennym. Krzyż przed laty stał frontem na południe czyli na drogę.
Kilkanaście lat temu, być może w czasie budowy wiaduktu kolejowego, krzyż został złamany na wysokości około 30 cm. od dołu. Naprawiono go prowizorycznie drutem i odwrócono frontem na północ, czyli obecną drogę Busko-Pińczów. Na metalowej tablicy znajduje się wypukły napis: "Na Cześć i Chwałę Panu Bogu Ofiarowali Andrzej Antoni i Katarzyna Cieplińscy 1887 r."
Dziedzictwo archeologiczne
Na zachodzie wsi znajduje się niezwykłe stanowisko archeologiczne - cmentarzysko grobów kloszowych z wczesnej epoki żelaza (700-400 rok p.n.e.). Dzięki staraniom poprzedniego sołtysa Stanisława Prędkiego, miejsce to było wielokrotnie badane przez archeologów.
Wieś została zelektryfikowana w 1957 r., a 2001 r. wieś otrzymała wodociąg, Do 2002 roku w Oleszkach było 56 gospodarstw rolnych, które uprawiają fasolę, ogórki, truskawki oraz pszenicę i ziemniaki. Gospodarstwa rolne liczą od 4 do 5-7 ha. Południowa część pól to ziemie bardzo dobre, natomiast strona północna, to piaski, w większości zalesione. Na "błoniach" niegdyś kopano torf, ale wyrobisko to zostało wyeksploatowane przed ponad pół wiekiem. Wielu mieszkańców wsi pracuje w w Gackach.
Obecnie Oleszki liczą 226 mieszkańców, a sołtysem jest Pani Danuta Prędka.
Mieszkańcy wsi mile wspominają swoich rodaków, a byli to między innymi: Stefan Łoś - żołnierz WP, uczestnik wojny w 1939 r. następnie walczył w Armii Polskiej w ZSRR, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, walk w Afryce i we Włoszech. Zmarł w 1990 r. w Kielcach. Joanna Zelek dożyła 102 lata i zmarła w 1995 roku.
Oleszki to wyjątkowe miejsce, które łączy bogatą historię z charakterystycznym krajobrazem Ponidzia.
Materiały zostały opracowane na podstawie książki Leszka Marcińca pt. "Sołectwa Gminy Busko-Zdrój", która stanowi niezwykłe kompendium wiedzy o przeszłości naszych miejscowości.
Galeria zdjęć dostępna na naszym Facebooku https://www.facebook.com/busko.eu