Busko-Zdrój − to bez wątpienia „wrota" do poznania Ponidzia. Temu celowi służy biegnący z Pińczowa do Wiślicy szlak niebieski, który należy podzielić na dwa odcinki mające swój początek w Busku-Zdroju. Wyruszając w kierunku Wiślicy (19 km), napotkamy na niezwykle zróżnicowane atrakcje, od wczesnośredniowiecznych zabytków samej Wiślicy, przez gotyckie realizacje zachowane w Chotlu Czerwonym i Gorysławicach, po słynące w całej Polsce unikatowe rezerwaty przyrody.

Pierwszym z nich napotkanym na szlaku jest rezerwat „Skorocice". Jego powierzchnia opiewa na 7,7 ha. Na terenie rezerwatu znajduje się wąwóz gipsowy o charakterze krasowym, który jest podzielony na dwie części ryglem skalnym, tzw. Wysoką Drogą. Dno wąwozu wypełnia Potok Skorocicki, ginący tu i ówdzie w podziemnych korytarzach i grotach krasowych. Rzeźba doliny jest bardzo okazała i żywa. Przyczynia się do tego fakt, iż powstała wskutek procesów krasowych. Środkową część wąwozu ozdabiają wychodnie gipsu w formie ścian, ambon, grzęd, zapadlisk krasowych, jaskiń, wertepów, ponorów, lei i lejków rasowych.

Niewątpliwie, osobliwością tego obszaru jest most skalny, który rozciąga się nad zapadliskiem krasowym i grotą. Z uwagi na dobre nasłonecznienie i suche zbocza jest to miejsce występowania ciepłolubnych muraw o charakterze stepowym. W ich składzie znajduje się wiele gatunków chronionych czy rzadkich, takich jak: sierpik różolistny, jaskier iliryjski, gęsiówka uszkowata, stulisz miotłowy, przetacznik wczesny i zwodny oraz rezeda mała. Na dnie wąwozu natomiast wegetują: miłek wiosenny, ostnica włosowata, ostnica Jana, zawilec wielkokwiatowy, pierwiosnka lekarska czy też ożota zwyczajna. Unikatem skorocickiejnfauny jest ryjkowiec (Omias globulus).

W niewielkiej odległości od Skorocic leży nieco zapomniany florystyczny rezerwat „Winiary Zagojskie". Porastają go ciepłolubne trawy o charakterze stepowym. Jest to miejsce występowania flory kserotermicznej roślin naczyniowych. Listę całkowicie chronionych gatunków porastających ten teren tworzą: len włochaty, miłek wiosenny, ostrożeń pannoński, wężymord stepowy, ostnica włosowata i ożota zwyczajna. Wegetują tu także rośliny częściowo chronione. Są to pierwiosnka lekarska i wilżyna ciernista. Napotkamy tu także inne gatunki kserotermiczne, które wpisują się w różnobarwne murawy kwietnego stepu łąkowego. Warto poszukać chabra nadreńskiego, omana wąskolistnego czy pszeńca różowego. Wśród fauny najliczniej występują tu: motyl modraszek gniady, ciepłolubny pająk poskocz krasny oraz pasikonik stepiarek.

Kolejne interesujące nie tylko przyrodników rezerwaty znajdują się w położonej przy szlaku miejscowości Chotel Czerwony, który jednakże słynie też ze wspaniałego kościoła pw. św. Bartłomieja ufundowanego w latach 1440–1450 przez Jana Długosza. Ten kanonik krakowski, sandomierski, kielecki i gnieźnieński był kustoszem wiślickim, nauczycielem synów królewskich, a także wielkim dziejopisem. Wsławił się m.in. jako autor monumentalnego 12-tomowego dzieła Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Pod względem architektonicznym świątynia składa się z kwadratowej nawy (do której przylega od południa kruchta gotycka, od zachodunzaś – piętrowa neogotycka z 1850 r.) oraz niewielkiego prezbiterium i dobudowanej doń od północy zakrystii. Już w kruchcie możemy poznać niezwykły kunszt budowniczych chotelskiej świątyni. Nad portalem prowadzącym do nawy widnieje wyśmienita gotycka tablica erekcyjna (1450 r.) z płaskorzeźbionymi postaciami Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. św. Stefana i Hieronima, formie obramienia inskrypcyjnego. Sklepienie kruchty ma charakter sieciowy. Spaja je zwornik z płaskorzeźbą herbu Wieniawa − emblematu Jana Długosza. Okazałe sklepienie sieciowe ze zwornikami z widocznym ciekawym programem heraldycznym występuje także w nawie i prezbiterium kościoła. Ów program tworzą: w prezbiterium – Orzeł Polski, w nawie – herby Wieniawa oraz Dębno (kardynała Zbigniewa Oleśnickiego – mecenasa i opiekuna fundatora). Elementem gotyckiej kamieniarki zachowanym do naszych czasów jest ponadto – widoczne za obecnym ołtarzem głównym – sakramentarium z maswerkowym baldachimem zwieńczonym pinaklami i kwiatonami, oddzielone starą kratą z rozetkami. Najpiękniejszym detalem pierwotnego wyposażenia tego obiektu sakralnego jest gotycki krucyfiks, którego wykonanie przypada na ok. 1400 r. By go podziwiać, należy skierować się ku północnej ścianie nawy. Późnobarokowy ołtarz główny świątyni, pochodzący z poł. XVIII w., skrywa jeszcze jeden gotycki krucyfiks (z końca XV w.) oraz rzeźby Matki Boskiej Bolesnej (gotycką – 1. poł. XV w.) i św. Jana (tym razem barokową).

Dopełnieniem majestatu kościoła jest otaczająca go przyroda. Z wzniesienia, na którym umiejscowiono świątynię, od zachodniej strony rozciąga się widok na piękne kryształy gipsu leżące u jego podstawy. Mają one po kilka metrów wysokości, niektóre są zbliźniaczone w tzw. jaskółczy ogon. W tym skupisku skalnym odkryjemy wejście do 20-metrowego, częściowo zawalonego korytarza , który tutejsza ludność nazywa „kuchnią proboszczów". Znajdujący się nieopodal chotelskiej świątyni rezerwat florystyczny „Przęślin" leży na niewielkim pagórku. Południowe zbocze wzniesienia oraz jego podnóże zajmują gipsowe ścianki z zachowanymi kserotermicznymi murawami o charakterze stepowym. Odkryjemy tu gros roślin chronionych, takich jak: len włochaty, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, wężymord stepowy czy ostnica włosowata. Warto pofatygować się i oddać poszukiwaniom gęsiówki uszkowatej, rośliny bardzo rzadkiej i zagrożonej wyginięciem. Jest ona znana tylko z dwu stanowisk w Polsce, a znajdujących się właśnie na Ponidziu. Teren rezerwatu zamieszkuje – unikatowy w skali świata! – ryjkowiec (Donus nidensis), a także inne ryjkowce (Omias globulus i Trachyphloeus heymesi), które są w Polsce znane tylko z tego stanowiska.

Stąd już tylko „żabi skok" do wspaniałego rezerwatu stepowego „Góry Wschodnie". Obejmuje on swym zasięgiem fragment rozległego wzniesienia, zbudowanego z wielkokrystalicznych gipsów trzeciorzędowych, będących niegdyś tu eksploatowanymi. Na terenie rezerwatu rośnie ok. 150 gatunków florystycznych. Występują tu m.in. gatunki, które znalazły się na Liście roślin zagrożonych w Polsce, takie jak: sesleria błotna oraz chaber pannoński. Może tu także obserwować wegetację miłka wiosennego, ostrołódki kosmatej, ostnicy włosowatej i ożoty zwyczajnej. Unikatowym gatunkiem Ponidzia jest stulisz miotłowy, który nie występuje w żadnym innym regionie Polski. Kolejna gotycka świątynia czeka nas na szlaku w miejscowości Gorysławice. Kościół pw. św. Wawrzyńca stoi tu w swej obecnej formie od 1535 r. Dzięki fundacji Wojciecha i Anny Żelazowskich, dobudowano w 1676 r. barokową kaplicę. Przylega ona od zachodu do nawy świątyni, dodając jej tym samym niepowtarzalnego uroku. Będąc wewnątrz kościoła, warto zwrócić uwagę na zachowane fragmenty gotyckiej polichromii. Częścią wczesnobarokowego ołtarza głównego (poł. XVII w.) jest obraz św. św. Szczepana i Wawrzyńca z widoczną postacią fundatora – Jakuba Gromeckiego kanonika wiślickiego. Na uwagę zasługuje też ciekawa XVI-wieczną belka tęczowa, którą ozdabiają barokowy krucyfiks oraz późnogotyckie rzeźby Matki Boskiej Bolesnej oraz św. Jana pochodzące z 1. poł. XVI w. 

Szlak niebieski kończy się w Wiślicy, której najcenniejszym zabytkiem jest bez wątpienia wspaniała kolegiata pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wzniesiona dzięki fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Maestria strzechy sprawia, że wiślicka kolegiata jest jednym z najbardziej interesujących zabytków XIV-wiecznej architektury gotyckiej w Polsce. Świątynia kazimierzowska to nie pierwsza budowla kolegiacka wzniesiona w tym miejscu. Pozostałości dwóch wcześniejszych budowli znajdują się w podziemiach współczesnego kościoła. Kolegiata jest pod względem architektonicznym świątynią pseudodwunawową. Wielobocznie zamknięte wąskie prezbiterium sąsiaduje od północy z przybudówką (2. poł. XVII w.), która mieści zakrystię oraz skarbiec. Główne wejście do wnętrza świątyni znajduje się –jak w innych średniowiecznych kościołach – od południa. Nad gotyckim ostrołukowym portalem ze wspaniałymi drzwiami okutymi skośną kratą z antabą, którą zdobi gotycka rozeta (XV w.) zawieszono w 1464 r. reprezentacyjną tablicę pamiątkową z płaskorzeźbioną figurą fundatora – króla Kazimierza Wielkiego. Prezentuje ona możnowładcę, który na klęczkach przed tronującą Madonną z Dzieciątkiem podarowuje jej model świątyni.

Nie mniej ciekawy od południowego jest – obecnie zamurowany – północny portal świątyni (2. poł. XIV w.). W jego sąsiedztwie możemy zauważyć niewielkie zamurowane okno, przez które wg tradycji miano ogłosić Statuty wiślickie. Przestępując próg świątyni, trafiamy do zupełnie innego świata. Jego wszechogarniającą dominantą jest wspaniałe sklepienie nawy o schemacie trójdzielnym, częściowo gwiaździstym, wsparte na trzech smukłych filarach, które wywierają wrażenie lekkości i cech majestatu. Dopełnieniem tego swoistego „kamiennego parasola" przykrywającego nawę jest krzyżowo-żebrowe sklepienie prezbiterium, w którym „króluje" wczesnogotycka rzeźba Matki Boskiej Łokietkowej (ok. 1300 r.). Na uwagę zasługuje także zachowane ciekawe gotyckie sakramentarium z trójkątnym zwieńczeniem wypełnionym maswerkiem oraz wnęka na oleje święte. Polichromia z lat 1397−1400, odmienna od gotyckiej estetyki, bo wykonana w tradycji bizantyjsko-ruskiej, w sposób niezwykle harmonijny tworzy jednolitą przestrzeń sacrum świadczącą o niezwykłej wartości artystycznej stylowych hybryd charakterystycznych jedynie dla pogranicza kultur.

 Nie można pominąć kolegiackich podziemi, w których znajduje się niezwykle ciekawy rezerwat archeologiczny. W jego przedsionku (czyli w pierwszej sali) zobaczymy wmurowane wtórnie detale rzeźbiarskie datowane na II kolegiatę wiślicką (pocz. XIII w.). Nad wejściem do podziemi króluje XIII-wieczna płaskorzeźba. Przedstawia dwa gryfy, pomiędzy którymi widnieje okazała rozeta z krzyżem. Wchodząc do pomieszczenia, znajdziemy się w podziemiach kościoła pomiędzy jego korpusem nawowym a prezbiterium – w pobliżu łuku tęczowego. To właśnie tutaj archeolodzy natrafili na pozostałości I kolegiaty wiślickiej, do których należy przede wszystkim unikatowa posadzka wiślicka, zdobiąca pierwotnie kryptę grobową ufundowaną przez księcia Henryka Sandomierskiego. W zachodniej części rezerwatu odnajdziemy natomiast relikty II kolegiaty wiślickiej (pocz. XIII w.) z zachowaną częściowo pierwotną XIII-wieczną posadzką świątyni.

W sąsiedztwie kolegiaty ujrzymy piękny gotycki dom, który był przeznaczony dla wikariuszy kolegiaty. Stanął tu w 1460 r. dzięki fundacji Jana Długosza pełniącego w Wiślicy funkcję kustosza. To jemu właśnie zawdzięcza swą nazwę − Dom Długosza. Do wnętrza budynku wchodzimy przez gotycki portal. Staniemy wówczas we wspaniałej sieni nakrytej stropem belkowanym. Zachowały się tu częściowo oryginalne ostrołukowe portale. Po prawej stronie zlokalizowano wejście do sali, w której mieści się Muzeum Regionalne. Izbę utworzono usuwając ścianki działowe (pierwotnie pomieszczenie to podzielono na cztery salki). W zachodniej części sali muzealnej można podziwiać zachowany oryginalny XV-wieczny modrzewiowy belkowany strop polichromowany z wyobrażeniem opisywanego już herbu Wieniawa. Jeszcze donioślej prezentuje się XV-wieczna późnogotycka polichromia zachowana w tej części sali. Ukazuje ona Chrystusa Zmartwychwstałego i prawdopodobnie klęczącego przed nim Jana Długosza w towarzystwie (jak można przypuszczać) św. Doroty. Wiślicki kompleks kolegiacki dopełnia majestatyczna dzwonnica ufundowana przez Jana Długosza w latach 1460–1470.

Kolejny już rezerwat archeologiczny leży na wschód od kolegiaty i sąsiaduje z pl. Solnym. W małym pawilonie odnajdziemy relikty kościoła grodowego pw. św. Mikołaja wzniesionego prawdopodobnie pod koniec X w. lub w XI w. Jego północna ściana jest ozdobiona słynną wiślicką misą chrzcielną. Trudno jest ustalić datę jej powstania. Pawilon archeologiczny jest umiejscowiony przy rozległym Dużym Rynku Solnym, który od połowy XIV w. był prawdziwym centrum miasta. Idąc z Dużego Rynku Solnego na wschód w kierunku grodziska, przetniemy Mały Rynek Solny. Stoi tu całkiem masywna kapliczka. Dotrzemy do miejsca o nazwie Psia Górka. Stąd już tylko 200 m dzieli nas od wału grodziska datowanego na początek XI w. Jego rozbudowa nastąpiła w 2 poł. XII w. Będąc w zachodniej części wału, warto zwrócić uwagę na ciekawą skałę gipsową o dość oryginalnej formie.

Szlak niebieski łączy także Busko-Zdrój z kolejnym interesującym miastem leżącym w dolinie Nidy, a mianowicie z Pińczowem (20 km). Po drodze zobaczymy położoną na skraju Lasu Winiarskiego sosnę pospolitą. Ma ona nietypowy pokrój, imponujący rozmiar oraz kształt odsłoniętego systemu korzeniowego. Szlak biegnie następnie w kierunku północno-zachodnim do niewielkiej wsi o nazwie Grochowiska – świadka jednej z największych walk powstania styczniowego, tj. bitwy z 18 marca 1863 r. między oddziałami dyktatora powstania Mariana Langiewicza a czterema kolumnami wojska rosyjskiego. Pamięć po niej przechowują ziemia i kamień − znajdujący się na zachodnim końcu wsi, nieopodal strumienia zbiorowy grób powstańców.

Sam Pińczów może się pochwalić wieloma interesującymi zabytkami pamiętającymi lata świetności miasta. Do tej grupy należy kościół popauliński pw. św. Jana Ewangelisty, którego obecna bryła pochodzi z 1 połowy XVII w. Szczególnie efektownie prezentuje się zachodnia fasada świątyni zwieńczona wczesnobarokowym szczytem wykonanym ok. 1642 r. Co wyróżnia pińczowską świątynię, to jej przepiękna dekoracja stiukowa sklepień naw i prezbiterium, należąca do grupy lubelskiego manieryzmu. W pińczowskiej farze można podziwiać zachowane w dużym stopniu jednolite stylowo późnobarokowe wyposażenie z lat 40. XVIII w. Składają się na nie: ołtarz główny, dziewięć ołtarzy bocznych, ambona, oraz konfesjonały i ławki. Uwagę przykuwają znajdujące się w prezbiterium urzekające monumentalne stalle popaulińskie wykonane w poł. XVII w. Doskonałej prezencji nie sposób odmówić też wspaniałym organom wykonanym po 1757 r. przez organmistrza Wojciecha Szyplewskiego z Krakowa. W niedalekim sąsiedztwie światyni, od strony rynku, wyrasta zza węgła efektowna barokowa dzwonnica zbudowana w latach 1685–1691.

Drugą niezwykle cenną świątynią Pińczowa jest zachowana Synagoga Stara, której budowę ukończono do 1609 r. Wówczas to Szabtaj syn Awrahama ukończył dekorację malarską świątyni, którą uznaje się za jedną z najstarszych zachowanych w Polsce. Nowsze malowidła są datowane na lata 40 XVIII w. Wejście do synagogi wiedzie przez obszerny prostokątny przedsionek (pułesz). Pełnił on funkcję sali modlitewnej dla bractw religijnych, a także był miejscem obrad zarządu gminy oraz posiedzeń sądu. Przez pułesz dojdziemy do monumentalnej, prawie kwadratowej sali męskiej, w której zachował się manierystyczny Aron ha-kodesz (przechowywano tu zwoje Tory). Nieco nad przedsionkiem i salą kahalną umiejscowiono babiniec. Jest on otwarty do sali męskiej jedynie trzema wąskimi otworami okiennymi. Teren wokół synagogi otacza nowy mur, w którego wewnętrzną ścianę wmurowano fragmenty starych macew. Ogrodzenie jest pomnikiem Pamięci o Holocauście pińczowskich Żydów.

Nieopodal synagogi znajduje się klasztor Reformatów ukończony w 1619 r., którego najważniejszym elementem jest kościół klasztorny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny o ciekawej fasadzie zachodniej. Dominującym punktem tejże fasady jest dwuarkadowe okno ozdobione wspaniałą dekoracją rozetowo-roślinną oraz rozbudowanym kartuszem herbowym z Jastrzębcem Myszkowskich – emblematem fundatorów. Późnobarokowe wyposażenie kościoła, na które składają się ołtarze boczne i ambona pochodzi z 1. poł. XVIII w. Są to elementy dość skromne i jednolite stylowo. Ozdobą jednego z bocznych ołtarzy (na lewo od łuku tęczowego) jest cudowny obraz Matki Boskiej Mirowskiej (2. poł. XVII w.). Był on początkowo przechowywany w kaplicy zamku pińczowskiego.

W sąsiedztwie klasztoru znajduje się renesansowy Dom Ariański, zwany także Drukarnią Ariańską. Budowę obiektu prawdopodobnie z przeznaczeniem na łaźnię miejską przeprowadzono na przełomie XVI i XVII w.. Na północ od rynku pińczowskiego wznosi się kompleks klasycystycznego pałacu Wielopolskich wzniesionego ok. 1789 r. Autorstwo jego projektu przypisuje się wziętemu wówczas architektowi Franciszkowi Naxie. W południowej części przypałacowego parku obejrzymy zachowany pawilon ogrodowy z końca XVI w. Jego budowa to zapewne dzieło Santi Gucciego. Nad miastem góruje widoczna z oddali manierystyczna kaplica św. Anny. Budowla ta powstała na pamiątkę roku jubileuszowego 1600 i została ufundowana przez margrabiego Zygmunta Myszkowskiego. O jej wzniesienie starało się miejscowe Bractwo św. Anny. Przypuszcza się, że autorem projektu kaplicy był Santi Gucci.